Kats

Geschiedenis

Het dorp Kats, in het zuidoosten van Noord-Beveland, dateert uit 1598. Er heeft al eens eerder een Kats bestaan. In een middeleeuwse oorkonde wordt het genoemd als Suburchdike. Er zouden dus banden bestaan hebben tussen Kats en Souburg. Historici gaan ervan uit dat de kerk van Kats inderdaad afhankelijk was van die van Souburg, die toendertijd zeer belangrijk was. Het is aannemelijk dat deze kerkelijke afhankelijkheid ook economische afhankelijkheid betekende. Het middeleeuwse Kats was een welvarend dorp, met een drukbezochte haven. 

De oude gemeente Kats bestond uit de heerlijkheden Kats en Noord-Beveland en omvatte alleen het dorp. De heerlijkheid was ooit een baronie die op zijn beurt weer heerlijkheden omvatte zoals Kats, Katshoek, Oude en Nieuwe Kats en Katsrak. De heerlijkheid behoorde toe aan het oude geslacht van Kats. De eerste, die uit deze stam bekend is, was Gijsbertus van Wallen, gie geleefd heeft ten tijde van Graaf Floris, bijgenaamd 'de Vette, en gestorven is in het jaar 1123. 

In 1532 ging dit Kats echter door stormvloeden verloren en is nooit meer tot dezelfde bloei gekomen. Het kasteel dat hier ooit stond is eveneens door de zee verzwolgen. In Catz kwamen 150 mensen om het leven.

In 1598 werd de oude Noord-Bevelandpolder geschapen, nadat de stormvloeden in 1530 en 1532 (Felisvloed) het eiland onder water hadden gezet. Begin 17e eeuw werden de dorpen Colijnsplaat en Kats gesticht. Colijnsplaat had al vrij snel een eigen kerkelijke gemeente en een, overigens Engelse, predikant. Kats moest daat zestig jaar op wachten. Het was zover op 14 juni 1659: die dag vergaderde hier voor het eerst een kerkenraad. Overigens kwam de dominee ook hier uit Engeland. Hij heette Johannes Jones.

Het nieuwe Kats is planmatig ontwikkeld, met een Voorstraat beginnend bij de oprit van de vroegere haven en uitlopen op de kerk. Dit is de huidige dorpsstraat.

De plaatsnaam Kats is vermoedelijk een voortzetting van de familienaam Kats, in een oorkonde uit 1209 vermeld als Caths. Blijkbaar was het geslacht Caths in de middeleeuwen eigenaar van de plaats.

Ontwikkeling

Het dorp ontwikkelde zich maar langzaam. In 1609 staan er slechts 7 huisjes. In 1629 staan er pas 20 huisjes en een molen. Het duurt tot 1659 voordat een predikant de hervormde gemeente kon 'beginnen'. Nu is het een volwaardig dorp met een betrokken dorpsgemeenschap en ca 450 inwoners.

Het dorp heeft een jachthaven. Voor de bouw van de Zeelandbrug werd bij Kats een werkhaven aangelegd met twee grote portaalkranen, waar brugelementen werden gebouwd. De Zeelandbrug is in 1965 gereedgekomen.
De voormalige werkhaven is nu in gebruik als op- en overslagterrein in beheer bij een bouwbedrijf.

In het dorp wonen relatief veel kunstenaars. Zij hebben de betrekkelijke rust van Kats in de omgeving en het prachtige landschap uitgekozen om inspiratie op te doen en te werken. In een aantal huiskamers hebben zij hun atelier ingericht. Het is dus niet zo raar dat er regelmatig exposities plaatsvinden in het dorp. Op diverse plaatsen in kats vindt u leuke kunstwerken die het creatieve karakter van het dorp een extra dimensie geven.

Bezienswaardigheden

In Kats is de Kerk uit 1687 bewaard gebleven. De kerk staat gezien de kleur van het pleisterwerk bekend als het witte kerkje. Het is een bescheiden zaalkerk, met rondboogvensters en in het midden van de lange geven een slanke zadeldaktoren met dakruiter. De in 1659 gebouwde kerk is in 1870 ingrijpend veranderd met de aanbouw van de toren. Toen zijn ook de ramen vergroot en is het plafond aangebracht. In 1951 kreeg de toren zijn huidige aanzien, waarbij de houten topgevel verdween en het venster daaronder werd veranderd. In de toren hangt een klok uit 1757. De consistorie kreeg in 1889 zijn huidige omvang. In de kerk staat een preekstoel uit de tweede helft van de 17e eeuw. Het kerkorgel dateert uit 1906. De kerk kunt u natuurlijk altijd bezoeken. 

De Katse Plaat is een natuurreservaat van 6 ha, gelegen in de Oosterschelde (Vereniging tot behoud van natuurmonumenten in Nederland). Vanaf de parkeerplaats bij de zandkreekdam of vanaf de Oosterscheldedijk heb je goed zicht hoe de kluut zich bij eb te goed doet aan mossels, garnaaltjes en wormen. Bij laag water komt de zandplaat in het natuurgebied bloot te liggen. Kustvogels gebruiken de zandplaat dan als voedselbron én als rustgebied. Steltlopers als de kluur maar ook de visdiefjes, aalscholvers en plevieren komen dan op de plaat af.

De Katse plaat wordt net al veel andere getijdengebieden bedreigd door de zandhonger van de Oosterschelde. Zandhonger is een proces van afbraak van onder andere zandplaten langs de kust. Het natuurgebied is onderdeel van nationaal Park Oosterschelde en maakt deel uit van het Europese netwerk van natuurgebieden: Natura 2000.
Het door Natuurmonumenten beheerde natuurgebied is niet toegankelijk voor bezoekers.