Colijnsplaat

Geschiedenis

Colijnsplaat ligt aan de noordkant van Noord-Beveland en is gesticht in 1598. Toen werd het laatste gat gesloten in de dijk om een nieuwe polder. In deze polder groeven Joachim Michielsz en Adriaen Schaers kaarsrechte greppeltjes (kielspitten) ter afscheiding van de kavels en om de omtrek van het rechthoekige dorp Colijnsplaat te markeren.

De naam Colijnsplaat is afkomstig van het schor 'Colinsplate' dat gedeeltelijk binnen de nieuwe bedijking was komen te liggen. Het dorp is heel uitgekiend gepland en bebouwd. Alles werd vooraf vastgelegd, van de ligging van straten tot aan de soorten bouwmaterialen. Dit is bijzonder, want uit die tijd zijn weinig gegevens bekend dat een dorp zo gestructureerd en volgens verordeningen is opgebouwd. Wie in Colijnsplaat bijvoorbeeld een bank voor zijn huis wilde, mocht die alleen haaks op de gevel plaatsen.

Het dorp Colijnsplaat kenmerkt zich dus door een brede dorpsstraat, de Voorstraat, waarin enkele winkels en nogal wat notabele woningen het beeld bepalen. De meeste andere straten lopen parallel aan de Voorstraat of staan er haaks op.

Ontwikkeling

Uit gegevens van het jaar 1599 kunnen we opmaken dat Colijnsplaat spoedig aantrekkelijk was als woonplaats. In dat jaar namelijk werd de hervormde gemeente geïnstitueerd. Het herenhuis waarvandaan eerder het bedijkingswerk was georganiseerd, werd als kerk en school ingericht. Bovendien werd een 'vroetwijff' aangesteld.

Belangrijk voor de ontwikkeling van Colijnsplaat was de haven (1599) Via deze haven kon het graan van Noord-Beveland worden gebracht naar het eiland Schouwen en kwam ook het personenvervoer via de veerdienst met Zierikzee op gang.

Helaas kwam begin 1600 een terugslag: twee pestepidemieën volgden elkaar snel op. De haven kon daardoor niet gebruikt worden; veel mensen waren zeer arm. Pas in de tweede helft van de 17e eeuw kwam het herstel.

Rond 1960 werd de Zeelandbrug naar Schouwen-Duivenland voltooid. Hierdoor werd de veerdienst naar Zierikzee overbodig. De afsluiting van het Veerse Gat betekende bovendien dat in Colijnsplaat een nieuwe vissershaven moest worden gemaakt ter vervanging van de haven in Veere.

Colijnsplaat beschikt nu over een moderne jachthaven met ca 500 ligplaatsen en een moderne vissershaven. De verkoop van vis is dan ook een belangrijke inkomstenbron voor Colijnsplaat.

'Houen Jongens'

In de hoge dijk die het dorp Colijnsplaat van de zee en de buitenhaven scheidt, is aan het einde van de Voorstraat een opening of coupure van 10 meter lengte gemaakt, om van het dorp in de haven te kunnen komen. In deze coupure waren stenen steunberen gemetseld die aan weerszijden van diepe gleuven waren voorzien. De bedoeling hiervan was duidelijk: bij extreem hoogwater kunnen hierin houten balken worden geplaatst om de opening in de kruin van de dijk weg te werken.

In de rampnacht, van zaterdag 31 januari op zondag 1 februari, voltrok zich de grootste Nederlandse natuurramp van de 20-ste eeuw. Een zware noordwesterstorm in combinatie met springtij zorgde ervoor dat grote delen van Zuidwest Nederland overstroomden. In Colijnsplaat werden rond middernacht de zware houten balken, vloedplanken genaamd, in de coupure in de dijk geplaatst. De storm nam verschrikkelijk toe en de bewoners van Colijnsplaat zagen dat het water steeg. Uit voorzorg werden de noodklokken geluid.  Ooggetuigen zagen dat de steunberen het dreigden te begeven en ze waren bang dat de balken uit de voegen zouden springen. Men vreesde dat het hele dorp dan zou verdrinken en men begon met hun lichamen te duwen tegen de vloedplanken. Door eendrachtig zo hard mogelijk ertegenaan te duwen probeerden de mannen de vloedplanken op z'n plaats te houden. Hun groep groeide snel, iedereen hiel mee, van werkman tot schoolmeester en dokter, schouder aan schouder. Vier rijen dik, arm in arm als levende zandzakken. Een levende dijk. Meester Scheffer keek over de dijk en telkens als hij een golf zag aankomen riep hij in goed Zeeuws: "m'n kunnen 'ouwe." De mannen werden door de toppen van de brekende golven kletsnat en hun ruggen deden zeer. Met smart wachtten ze op zandzakken om de coupure te versterken.

Totdat er plotseling iets gebeurde wat iedereen in Colijnsplaat het wonder noemt. Het beurtschip Lead, afgeladen met aardappelen voor Tunesië, raakte vanuit de haven op drift, samen met nog twee andere schepen. Door de woedende wind werd de Lead opgelicht en in de lengterichting voor de coupure neergekwakt, waardoor het fungeerde als een golfbreker. De coupure bleef gespaard en Colijnsplaat werd in die nacht behoed voor een overstroming.

Achteraf is vastgesteld dat als Colijnsplaat was overstroomd, het water tot aan de dakgoot van de kerk zou hebben gestaan. Dat is 4 meter hoog. Want niet zo aardig is, is dat de gemeente Colijnsplaat de schipper van de 'Lead', Tinus Muller, achteraf een rekening stuurde voor de schade aan de haven en de dijk! Een ongehoord staaltje van Zeeuwse zuinigheid. Als eerbetoon werd in augustus 1993 op de plek des onheils een zeer fraai door het dorp bijeengespaard monument geplaatst: een grote aanrollende golf, de vloedplanken en een mensenhand. Een symbolisch monument voor de strijd van de mens met het water.

Bezienswaardigheden

Het herenhuis (het voormalig gemeentehuis) dat aan de oorsprong ligt van het dorp Colijnsplaat is nog steeds intact: het is in 1769 verbouwd tot een eenvoudig rechthoekig gebouw van vijf gedeelten met een toren ernaast. Het gebouw is gepleisterd en heeft een eenvoudig poortje. U kunt het gebouw aan de buitenzijde altijd bezichtigen. Dit geldt ook voor de kerk uit 1769. Het is een zaalkerkje, met een stenen torentje. Mooi in zijn eenvoud.

Nog verder terug in de geschiedenis kunt u door de plaats te bezoeken waar overblijfselen van de tempel van Nehalennia, een Romeins heiligdom, zijn gevonden (Zierikzee).

Wilt u de sfeer in Colijnsplaat echt proeven, dan is het een aanrader om naar de visserijdagen te komen in augustus.